Tezhip Sanatının Tarihsel Gelişimi ve Kullanım Alanları

Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı’da ilk resmi nakkaşhane Topkapı Sarayı’nda açılmıştır. Bu nakkaşhanenin baş nakkaşı Baba Nakkaş’tır ve bazı eserleri günümüze kadar ulaşmıştır. Kanuni Sultan Süleyman dönemi ise her bakımdan tezhib sanatının zirveye ulaştığı ve olgunluğa eriştiği çağdır. Bu dönemde tezhip sanatında kullanılan malzemelerin tedariki kolaylaşmış, tezhipte renk, motif, desen çeşitliliği artmıştır. Lacivert rengi bu dönemde sıklıkla kullanılmıştır. Sonraki dönemlerde sarayın dışında da birçok yerde nakkaşhaneler açılmış ve tezhib sanatı klasik prensipler içerisinde icra edilmeye devam edilmiştir.

18. Yüzyılda Lale Devri ile birlikte Batı etkisi Osmanlı kültürü ve sanatı üzerinde etkili olmaya başladığından, tezhip sanatında Batılı motiflerden etkilenen yeni desen ve motifler ortaya çıkmıştır. Tezhip sanatında bu dönem Rokoko dönemi olarak adlandırılır. 19. Ve 20. Yüzyıllarda tezhip sanatı unutulmaya yüz tutmuştur. Matbaanın yaygınlaşması ve el yazması kitapların azalması tezhip sanatının öneminin azalmasında etkili olmuştur. Ancak 20. Yüzyılda ünlü Türk yazar, şair, doktor profesör Süheyl Ünver sayesinde unutulan tezhip sanatı tüm yönleriyle ilmi anlamda tekrar ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde halen birçok alanda tezhip bir süsleme sanatı olarak kullanılmaktadır.

Peki, tezhip süslemeleri nerelerde kullanılırdı? Osmanlı döneminde el yazması kitaplar ve en çok da Kuran-ı Kerimlerin sayfalarının kenarlarını süslemede kullanılırdı. Bir kitabın tezhip ile süslenmesi onun çok değerli olduğunu, ona çok önem verildiğini gösterdi. Padişah fermanları ve tuğraları yine tezhip motifleriyle çevrelenirdi. Bunların dışında, saray eşrafının elbiselerinin kumaşlarına tezhip süslemeleri işlenirdi. Silah, ok ve kılıç kılıfları ve kabzaları, ahşaplar, levhalar, sandıklar, mekânların duvar ve tavanları gibi birçok farklı yüzey ve zemin, bu estetik geleneksel süsleme sanatıyla şenlendirilirdi.